Paraphrasing, đạo văn và sử dụng AI trong luận văn và bài báo khoa học

Trong thế giới học thuật khắc nghiệt với văn hóa “Publish or Perish” (Xuất bản hay là chết), áp lực phải có bài đăng trên các tạp chí ISI/Scopus đôi khi đẩy nhà nghiên cứu đến những quyết định sai lầm.

Một bài báo bị rút lại (Retracted) vì vi phạm đạo đức không chỉ là một vết nhơ. Nó là “án tử” cho sự nghiệp, dẫn đến việc bị cấm nhận tài trợ, mất uy tín với đồng nghiệp và thậm chí bị sa thải.

Tuy nhiên, khái niệm “Đạo đức xuất bản” (Publishing Ethics) ngày nay không còn đơn giản là “không được ăn cắp ý tưởng”. Sự xuất hiện của các công cụ Generative AI (như ChatGPT, Claude) đã làm mờ đi ranh giới giữa việc “hỗ trợ ngôn ngữ” và “gian lận học thuật”.

Trong bài viết tổng kết chuỗi Masterclass này, Dịch Thuật SMS sẽ cùng bạn đi sâu vào các quy chuẩn đạo đức quốc tế (theo COPE và ICMJE), nhận diện những cái bẫy vô hình và hướng dẫn cách sử dụng AI một cách minh bạch, liêm chính.

PHẦN 1: ĐẠO VĂN (PLAGIARISM) – NHỮNG BIẾN THỂ TINH VI 🕵️

Hầu hết chúng ta đều biết Copy-paste y nguyên văn bản của người khác là sai. Nhưng các phần mềm kiểm tra đạo văn hiện đại (như iThenticate) còn bắt được những lỗi tinh vi hơn nhiều mà tác giả Việt Nam hay mắc phải do rào cản ngôn ngữ.

1. Patchwriting (Đạo văn kiểu chắp vá)

Đây là lỗi phổ biến nhất. Thay vì viết lại hoàn toàn, tác giả lấy một câu của người khác, thay thế vài từ đồng nghĩa (synonyms), giữ nguyên cấu trúc ngữ pháp.

• Tại sao sai? Dù bạn đã thay từ, bạn vẫn đang “đánh cắp” cấu trúc tư duy và cách diễn đạt của tác giả gốc.
• Cách khắc phục: Đọc tài liệu –> Gấp sách lại –> Viết lại ý tưởng đó bằng ngôn ngữ của chính mình (Paraphrasing) –> Đối chiếu lại và trích dẫn.

2. Self-Plagiarism (Tự đạo văn) & Text Recycling

“Đây là bài của tôi, tại sao tôi không được dùng lại?” – Đây là câu hỏi kinh điển.

Khi bạn ký hợp đồng chuyển nhượng bản quyền (Copyright Transfer Agreement) cho Tạp chí A, đoạn văn đó thuộc về Tạp chí A. Nếu bạn copy đoạn Introduction đó sang bài báo nộp cho Tạp chí B, bạn đang vi phạm bản quyền.

• Vùng chấp nhận được: Phần Methods (Phương pháp) thường khó viết khác đi. Tuy nhiên, hãy cố gắng điều chỉnh câu chữ hoặc trích dẫn: “Methods were described in detail in our previous report [Ref].”.

3. Salami Slicing (Cắt lát xúc xích)

Bạn có một bộ dữ liệu lớn (Big Data). Thay vì viết một bài báo hoàn chỉnh, sâu sắc, bạn xé lẻ nó ra thành 5 bài báo nhỏn mọn (Least Publishable Units) để tăng số lượng bài.

• Hậu quả: Làm loãng văn học, bóp méo trọng số khoa học. Các tạp chí lớn rất ghét điều này và thường từ chối nếu phát hiện bạn đang “câu bài”.

PHẦN 2: QUYỀN TÁC GIẢ (AUTHORSHIP) – MẶT TRẬN CỦA NHỮNG XUNG ĐỘT 👥

Ai được đứng tên trên bài báo? Thứ tự đứng tên như thế nào? Đây là nguồn gốc của 80% các vụ tranh chấp sau khi bài đã đăng.

1. Tiêu chuẩn ICMJE (4 Critical Criteria)

Theo Ủy ban Quốc tế các Tổng biên tập Tạp chí Y học (ICMJE), một người chỉ được coi là Tác giả (Author) nếu thỏa mãn ĐỦ cả 4 tiêu chí:

1. Đóng góp đáng kể vào ý tưởng, thiết kế, thu thập hoặc phân tích dữ liệu.
2. Tham gia soạn thảo hoặc sửa chữa bản thảo.
3. Phê duyệt bản cuối cùng để xuất bản.
4. Chịu trách nhiệm giải trình (Accountability) về mọi khía cạnh của công việc.

2. Hai vấn nạn cần tránh xa

• Gift Authorship (Tác giả danh dự): Điền tên Trưởng khoa/Giám đốc vào bài để “lấy lòng” hoặc tăng uy tín, dù họ không làm gì cả. Đây là hành vi phi đạo đức.
• Ghost Authorship (Tác giả bóng ma): Thuê người viết thuê (Ghostwriter) nhưng không ghi tên họ, hoặc gạt tên một sinh viên đã đóng góp công sức lớn ra khỏi danh sách.

💡 Giải pháp: Sử dụng phần Acknowledgements (Lời cảm ơn) để tri ân những người hỗ trợ kỹ thuật, góp ý hoặc tài trợ nhưng không đủ tiêu chuẩn làm tác giả.

PHẦN 3: LIÊM CHÍNH DỮ LIỆU (DATA INTEGRITY) – ĐỪNG “LÀM ĐẸP” QUÁ ĐÀ 🧪

Trong kỷ nguyên số, việc chỉnh sửa hình ảnh trở nên quá dễ dàng. Nhưng ranh giới giữa “nâng cao chất lượng ảnh” và “gian lận” rất mong manh.

1. Fabrication vs. Falsification

• Fabrication (Bịa đặt): Sáng tác ra số liệu không có thật. (Ví dụ: Điền bừa số liệu vào file Excel cho đẹp).
• Falsification (Làm giả/Sai lệch): Có làm thí nghiệm, nhưng sửa đổi dữ liệu, bỏ bớt các giá trị ngoại lai (outliers) để biểu đồ đẹp hơn, hoặc chỉnh sửa ảnh Western Blot/Pathology.

2. Quy tắc chỉnh sửa ảnh khoa học

Các tạp chí hiện nay dùng phần mềm pháp y (Forensic tools) để quét ảnh.

• Được phép: Chỉnh độ sáng/tương phản (Brightness/Contrast) nếu áp dụng đều cho toàn bộ hình ảnh.
• CẤM:
  • Cắt ghép, di dời các băng (bands) trong gel điện di.
  • Xóa bớt các đốm nhiễu (background noise) cục bộ.
  • Dùng Photoshop để clone (nhân bản) tế bào.

PHẦN 4: TRÍ TUỆ NHÂN TẠO (AI) – BẠN HAY THÙ? 🤖

Sự xuất hiện của ChatGPT, Claude, Gemini đã làm đảo lộn giới xuất bản. Câu hỏi lớn nhất năm 2024: Tôi có được dùng AI để viết bài không?

1. AI không thể là Tác giả

Tất cả các nhà xuất bản lớn (Elsevier, Springer, Nature, Science) và tổ chức COPE (Committee on Publication Ethics) đều đồng thuận: AI (như ChatGPT) không thể đứng tên là tác giả.

• Lý do: Tác giả phải chịu trách nhiệm pháp lý và đạo đức về nội dung. AI là phần mềm, không thể chịu trách nhiệm, không thể ký Copyright form.

2. Được phép dùng AI để làm gì?

Bạn ĐƯỢC PHÉP dùng AI như một công cụ hỗ trợ (Tool), giống như dùng Google Translate hay Grammarly, để:

• Sửa lỗi ngữ pháp, cải thiện văn phong (Polishing).
• Gợi ý ý tưởng, tóm tắt tài liệu.
• Viết code xử lý số liệu.

3. Hiểm họa “AI Hallucination” (Ảo giác AI)

AI rất giỏi “chém gió”. Nó có thể bịa ra những tài liệu tham khảo nhìn rất thật (đúng tên tác giả, đúng tên tạp chí) nhưng… không hề tồn tại.

• Cảnh báo: Nếu bạn copy nguyên văn từ ChatGPT mà không kiểm chứng (Fact-check), bạn sẽ bị Reviewer bắt lỗi “Fake Citations” – một lỗi cực nặng.

4. Quy tắc Disclosure (Khai báo minh bạch)

Nếu dùng AI, bạn phải khai báo rõ ràng trong phần Methods hoặc Acknowledgements.

• Mẫu câu khai báo chuẩn: “During the preparation of this work, the author(s) used [Name of Tool / Service] in order to [Reason]. After using this tool/service, the author(s) reviewed and edited the content as needed and take(s) full responsibility for the content of the publication.”

PHẦN 5: XUNG ĐỘT LỢI ÍCH (CONFLICT OF INTEREST – COI) 💰

Reviewer và độc giả có quyền biết liệu kết quả nghiên cứu của bạn có bị chi phối bởi tiền bạc hay không.

• Nếu bạn nghiên cứu về thuốc A và nhận tài trợ từ hãng dược sản xuất thuốc A, bạn bắt buộc phải khai báo trong phần Declaration of Competing Interest.
• Có COI không có nghĩa là bài bị từ chối. Nhưng che giấu COI mà bị phát hiện thì bài chắc chắn bị rút.

LỜI KẾT: SỰ TRUNG THỰC – ĐỒNG TIỀN CHUNG CỦA KHOA HỌC

Công nghệ có thể thay đổi, các công cụ AI ngày càng thông minh hơn, nhưng giá trị cốt lõi của khoa học vẫn là Sự Thật (Truth). Một bài báo có thể giúp bạn thăng tiến nhất thời, nhưng sự liêm chính mới là thứ bảo vệ bạn cả đời.

Đừng để áp lực xuất bản khiến bạn thỏa hiệp với những vi phạm đạo đức. Hãy viết bằng sự tử tế và minh bạch.

Tuy nhiên, chúng tôi hiểu rằng đôi khi bạn vi phạm không phải vì cố ý, mà vì:

• Không biết cách paraphrase sao cho đúng để tránh đạo văn.
• Không biết dùng từ ngữ nào để khai báo việc sử dụng AI.
• Lo sợ tiếng Anh của mình không đủ chuẩn nên lỡ “mượn” văn của người khác.

Dịch Thuật SMS là “tấm khiên” bảo vệ bạn trước những rủi ro đó.

GIẢI PHÁP BẢO VỆ LIÊM CHÍNH HỌC THUẬT TOÀN DIỆN

Chúng tôi cung cấp các dịch vụ đảm bảo bài báo của bạn “sạch” và “chuẩn” trước khi nộp:

1. 🔍 Kiểm tra & Xử lý Đạo văn (Plagiarism Check & Paraphrasing):
   • Sử dụng iThenticate/Turnitin (bản quyền quốc tế) để quét trùng lặp.
   • Đội ngũ biên tập viên sẽ viết lại (rewrite) các đoạn bị trùng bằng ngôn ngữ học thuật mới mẻ, giữ nguyên ý nghĩa nhưng cấu trúc khác biệt, đảm bảo Similarity Index < 15%.
2. 🤖 Tư vấn & Soát xét nội dung AI:
   • Nếu bạn dùng AI để viết nháp, chúng tôi sẽ Fact-check lại các thông tin và tài liệu tham khảo để loại bỏ “ảo giác”.
   • “Humanize” văn bản: Chỉnh sửa văn phong AI (thường khô cứng và lặp từ) thành văn phong tự nhiên của con người.
   • Soạn thảo đoạn Disclosure Statement đúng chuẩn COPE.
3. ✍️ Dịch thuật & Hiệu đính Y Sinh (Bio-Medical Translation):
   • Cam kết bảo mật dữ liệu nghiên cứu tuyệt đối (NDA).
   • Cấp Certificate of Editing xác nhận bài báo đã được hiệu đính bởi người bản xứ, giúp bạn giải trình với tạp chí.

HÃY ĐỂ CHÚNG TÔI GIÚP BẠN NGỦ NGON HƠN TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG BỐ

👉 Bảo vệ bản thảo của bạn trước mọi rủi ro đạo đức:

• Dịch vụ Kiểm tra đạo văn & Hiệu đính bài báo chuyên sâu
• Dịch thuật Y sinh chuẩn xác 100% (Đội ngũ Bác sĩ/Thạc sĩ)
• Cấp chứng nhận hiệu đính (Certificate) – Cam kết chất lượng ngôn ngữ

THÔNG TIN LIÊN HỆ BÁO GIÁ TRONG 15 PHÚT:

• 📞 Hotline/Zalo: 0934 436 040
• 📧 Email: baogia@dichthuatsms.com
• 📝 Gửi file để yêu cầu báo giá trực tuyến: Tại đây